Normy - definicje
|
|
Pojęcie normalizacja zdefiniowano w aktualnej normie PN-EN 45020:2009 Normalizacja i dziedziny związane – Terminologia ogólna, polskim odpowiedniku EN 45020:2006 stanowiącej wprowadzenie dokumentu ISO/IEC Guide 2:2004 (wyd.8).
PN-EN 45020:2009 zawiera podstawowe terminy i definicje dotyczące normalizacji i dziedzin związanych. Ma ona na celu ułatwienie wzajemnego porozumienia między członkami CEN, CENELEC, jak też różnymi instytucjami rządowymi i pozarządowymi biorącymi udział w działalności normalizacyjnej na szczeblu międzynarodowym, regionalnym i krajowym. Norma stanowi także podstawę do nauczania oraz służy jako materiał źródłowy przedstawiający w zwięzły sposób podstawowe, teoretyczne i praktyczne zasady normalizacji, certyfikacji i akredytacji laboratoriów.
Często do nieporozumień prowadzi używanie niewłaściwej lub nieaktualnej terminologii. Np. w normalizacji używa się terminu konsens a nie konsensus; w miejsce terminu: dokument normalizacyjny, od czasu wydania PN-N-02000: 1994 (wycofanej i zastąpionej przez PN-EN 45020: 2000) stosuje się, mający szersze znaczenie, termin dokument normatywny. Nawet w obowiązującej obecnie ustawie z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji, art.2 p.3 i dalsze, nieprawidłowo użyto dawnego terminu dokument normalizacyjny.
Podstawowe terminy określone w normie PN-EN 45020:2009
normalizacja działalność mająca na celu uzyskanie optymalnego, w danych okolicznościach, stopnia uporządkowania w określonym zakresie, poprzez ustalanie postanowień przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących problemów istniejących lub możliwych do wystąpienia.
UWAGA 1 Działalność ta polega w szczególności na opracowywaniu, publikowaniu i wdrażaniu norm.
UWAGA 2 Ważnymi korzyściami wynikającymi z normalizacji są poprawa przydatności wyrobów, procesów i usług do celów, którym mają one służyć, zapobieganie powstawaniu barier w handlu oraz ułatwienie współpracy technicznej.
norma
dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną ustalający – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie.
UWAGA Zaleca się, aby normy były oparte na osiągnięciach zarówno nauki, techniki, jak i praktyki oraz miały na celu uzyskanie optymalnych korzyści społecznych.
dokument normatywny
dokument ustalający zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników.
UWAGA 1 Termin „dokument normatywny” jest terminem rodzajowym, obejmującym takie dokumenty jak: normy, specyfikacje techniczne, kodeksy postępowania i przepisy.
UWAGA 2 Przez „dokument” należy rozumieć jakikolwiek nośnik z utrwaloną na nim lub w nim informacją.
konsens
ogólne porozumienie, charakteryzujące się brakiem trwałego sprzeciwu znaczącej części zainteresowanych w odniesieniu do istotnych zagadnień, osiągnięte w procesie rozpatrywania poglądów wszystkich stron zainteresowanych i zbliżenia przeciwstawnych stanowisk.
UWAGA Konsens nie musi oznaczać jednomyślności.
Cele normalizacji:
Ogólne cele normalizacji wynikają z definicji normalizacji. Są nimi:
- zapewnienie odpowiedniej funkcjonalności, czyli zdolności wyrobu, procesu lub usługi do spełnienia określonych zadań w danych warunkach;
- zapewnienie kompatybilności, czyli dostosowanie wyrobów, procesów lub usług do łącznego korzystania z nich w określonych warunkach, tak aby spełniały odpowiednie wymagania bez powodowania nieakceptowanych oddziaływań wzajemnych;
- zapewnienie zamienności;
- regulowanie różnorodności;
- uzyskanie odpowiednio wysokiego stopnia bezpieczeństwa, przy czym bezpieczeństwo rozumiane jest jako brak nieakceptowanego ryzyka szkód;
- ochrona środowiska;
- ochrona wyrobu, czyli zabezpieczenie wyrobu przed wpływem warunków klimatycznych lub innych niekorzystnych warunków w czasie eksploatacji, transportu lub przechowywania.
Typy norm:
Można wyróżnić następujące typy norm:
Norma podstawowa obejmująca szeroki zakres zagadnień lub zawierająca ogólne postanowienia dotyczące jednej, określonej dziedziny. Norma podstawowa może być normą do bezpośredniego stosowania lub może służyć jako podstawa do opracowywania innych norm.
Norma terminologiczna dotyczy terminów, zawiera zwykle ich definicje oraz, w niektórych przypadkach, ich objaśnienia, ilustracje i przykłady.
Norma wyrobu (dawniej nazywana normą przedmiotową) określa wymagania, które powinny być spełnione przez wyrób lub grupę wyrobów w celu zapewnienia ich funkcjonalności.
Norma badań dotyczy metod badań. Może zawierać także postanowienia dotyczące badań, na przykład pobierania próbek, wykorzystania metod statystycznych, kolejności badań.
Norma procesu określa wymagania, które powinny być spełnione przez proces w celu zapewnienia jego funkcjonalności.
Norma usługi określa wymagania, które powinny być spełnione przez usługę w celu zapewnienia jej funkcjonalności. Normy usługi mogą być opracowywane w takich dziedzinach jak pralnictwo, hotelarstwo, transport, usługi samochodowe, telekomunikacja, ubezpieczenia, bankowość, handel.
Norma interfejsu określa wymagania dotyczące kompatybilności wyrobów lub systemów w miejscach ich wzajemnego łączenia.
Norma danych (do dostarczenia) zawiera wykaz właściwości, dla których powinny być podane wartości lub inne dane w celu dokładnego określenia wyrobu, procesu lub usługi.
Podstawą prawną funkcjonowania w Polsce normalizacji jest:
Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2002 r. nr 169, poz. 1386 i inne zawierające zmiany)
Na mocy tej ustawy powstał Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), który jest państwową jednostką organizacyjną (art. 9). PKN kieruje Prezes powoływany na okres 5 lat przez Premiera (art. 15 i 16) Do zadań Prezesa należy m.in. zatwierdzanie i wycofywanie, w imieniu PKN, Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych na wniosek komitetów technicznych. Przy PKN działa Rada Normalizacyjna (art. 18). Do zadań Rady należy m.in. opiniowanie projektów Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych. Zasadnicza praca nad tworzeniem Polskich Norm odbywa się w komitetach technicznych. Komitetom technicznym poświęcony jest artykuł 23 ustawy.
Najważniejsze zapisy Ustawy brzmią następująco:
Art. 3.
Normalizacja krajowa prowadzona jest w celu:
1) racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych;
2) usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu;
3) zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy;
4) poprawy funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowania ich różnorodności;
5) zapewnienia jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług;
6) działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej;
7) ułatwiania porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.
Art. 4.
W normalizacji krajowej stosuje się następujące zasady:
1) jawności i powszechnej dostępności;
2) uwzględniania interesu publicznego;
3) dobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm;
4) zapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie opracowywania norm;
5) konsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm;
6) niezależności od administracji publicznej oraz jakiejkolwiek grupy interesów;
7) jednolitości i spójności postanowień norm;
8) wykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki;
9) zgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.
Art.5.
1. Polska Norma jest normą krajową, przyjętą w drodze konsensu i zatwierdzoną przez krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępną, oznaczoną – na zasadzie wyłączności - symbolem PN.
2. Polska Norma może być wprowadzeniem normy europejskiej lub międzynarodowej. Wprowadzenie to może nastąpić w języku oryginału.
3. Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne.
4. Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim.
5. Polskie Normy korzystają z ochrony jak utwory literackie, a autorskie prawa majątkowe do nich przysługują krajowej jednostce.
Symbole i skróty stosowane w oznaczeniach europejskich i międzynarodowych dokumentów normatywnych, służące ich identyfikacji:
EN – Norma Europejska opracowana przez CEN, CENELEC lub ETSI
ETSI EN – Norma Europejska opracowana przez ETSI
ETS – Norma Europejska opracowana przez ETSI przed 1996 r
EU (EURONORM) – Norma Europejska opracowana przez Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
ENV – Prenorma Europejska
HD – Dokument Harmonizacyjny CEN lub CENELEC
IS – Arkusz Interpretacyjny
IEC – Norma Międzynarodowa opracowana przez Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną (IEC)
ISO – Norma Międzynarodowa opracowana przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO)
ISO/DAM – projekt Zmiany do Normy Międzynarodowej ISO
ISO/DIS – projekt Normy Międzynarodowej ISO
ISO/FDIS – końcowy projekt Normy Międzynarodowej ISO
ISO/IEC – Norma Międzynarodowa opracowana wspólnie przez ISO i IEC
CWA – Porozumienie Warsztatowe
CEN lub CENELEC GUIDE – Przewodnik
PAS – Specyfikacja Powszechnie Dostępna opublikowana przez ISO lub IEC
TR – Raport Techniczny
TS – Specyfikacja Techniczna
UN/ECE – dokument Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych
NP – dyrektywa nowego podejścia
Symbole i skróty stosowane w oznaczeniach polskich dokumentów normatywnych:
PN – Polska Norma
prPN – projekt Polskiej Normy
PKN – Polski Dokument Normalizacyjny inny niż norma
PN-CISPR - Polskie Normy wprowadzające normy międzynarodowe CISPR,
PN-CR - Polskie Normy wprowadzające raport CEN,
PN-CR ISO - Polskie Normy wprowadzające raport ISO przyjęty przez CEN,
PN-EN - Polskie Normy wprowadzające normy europejskie EN,
PN-EN ISO - Polskie Normy wprowadzające normy europejskie będące wprowadzeniem norm międzynarodowych ISO,
PN-EN ISO/IEC - Polskie Normy wprowadzające normy europejskie będące wprowadzeniem norm międzynarodowych ISO/IEC,
PN-EN ISP - Polskie Normy wprowadzające normy europejskie EN ISP,
PN-ENV, Polskie Normy wprowadzające prenormy europejskie EN,
PN-ENV ISO - Polskie Normy wprowadzające prenormy europejskie będące wprowadzeniem norm międzynarodowych ISO,
PN-ETS - Polskie Normy wprowadzające normy europejskie ETS,
PN-ETSI EN - Polskie Normy wprowadzające normy europejskie ETSI EN,
PN-HD - Polskie Normy wprowadzające dokumenty harmonizacyjne CEN lub CENELEC,
PN-IEC - Polskie Normy wprowadzające normy międzynarodowe IEC,
PN-IEC TS - Polskie Normy wprowadzające specyfikacje techniczne IEC,
PN-ISO - Polskie Normy wprowadzające normy międzynarodowe ISO,
PN-ISO/IEC - Polskie Normy wprowadzające normy międzynarodowe ISO/IEC,
PN-ISO/IEC ISP - Polskie Normy wprowadzające normy międzynarodowe ISO/IEC ISP,
PN-…/A-…do PN-…/Z-… - normy tzw. „własne” o zapisie numeru stosowanym do końca 1993 roku,
PN-A-… do PN-Z-… - normy tzw. „własne” o zapisie numeru stosowanym od początku 1994 roku.
Do tych zasadniczych oznaczeń dokumentów normatywnych dochodzą jeszcze skróty i symbole związane z wprowadzaniem zmian, poprawek i uzupełnień publikowanych jako odrębne arkusze uaktualniające dany dokument:
/A – zmiana do normy opublikowana w postaci osobnego arkusza
/Ak – arkusz krajowy do PN-EN, PN-EN ISO, PN-ISO lub PN-IEC
/Ad – dodatek do normy opublikowany w postaci osobnego arkusza
/Ap – poprawka krajowa do PN opublikowana w postaci osobnego arkusza
/AC – poprawka do normy opublikowana w postaci osobnego arkusza
/Az – zmiana krajowa do PN opublikowana w postaci osobnego arkusza.
W PN występują skróty odnoszące się do porównania danej normy z innymi normami:
IDT – norma identyczna, całkowicie zgodna merytorycznie i formalnie z porównywaną normą
EQV – norma ujednolicona, całkowicie zgodna merytorycznie ale różniąca się formalnie z porównywaną normą
MOD – norma modyfikowana, całkowicie niezgodna merytorycznie i formalnie z porównywaną normą
SŁOWNIK AKRONIMÓW NORMALIZACYJNYCH PKN Polskie i angielskie skrótowce dotyczące normalizacji (m.in. etapów prac normalizacyjnych, publikowanych dokumentów, podmiotów uczestniczących w procesach związanych z normalizacją).
Międzynarodowa Klasyfikacja Norm (ICS) (wydanie polskie);
Międzynarodowa Klasyfikacja Norm (ICS) opracowana przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) stanowi podstawę opracowywania międzynarodowych, europejskich i krajowych katalogów norm oraz innych dokumentów normalizacyjnych. Jest ona również stosowana jako podstawa do klasyfikowania norm i dokumentów normalizacyjnych w bazach danych, bibliotekach.
ICS jest hierarchiczną klasyfikacją trójpoziomową:
Poziom pierwszy obejmuje dziedziny działalności normalizacyjnej, np.
01 Zagadnienia ogólne. Terminologia. Normalizacja. Dokumentacja
Poziom drugi obejmuje grupy, na które zostały podzielone dziedziny, np.
01.140 Informacja. Działalność wydawnicza
Poziom trzeci obejmuje podgrupy, na które zostały podzielone grupy, np.
01.140.20 Informacja naukowa